SECULIER
Inhoud
Inleiding
Hoe de mens zijn god(en) bedacht en dat kennis daar een eind aan kan maken
Dat godsdienst niet de moeder is van de moraal
Gaat god voorbij?
Spinoza
Heb ik een vrije wil, of lijkt dat maar zo?
Seculiere hoop
Waar het allemaal goed voor is, boodschap aan mijn kleinkinderen
Gaat god voorbij?
We zijn op weg naar een nieuwe tijd. Zal zoiets als religie of godsdienst verdwijnen als de mens in zijn voortgaande ontwikkeling die niet meer nodig
heeft, als de Homo Sapiëns ontdekt dat goden verzinsels zijn? Kan het zijn dat bij de mens op lange termijn de behoefte aan een god overgaat in iets geheel anders, of verdwijnt?
Zal het ooit gebeuren dat de kinderen op school leren terug te kijken op het godsdienstig tijdperk zoals ook het stenen tijdperk een gepasseerd station is?
Zullen ze les krijgen over een voorbije, wonderlijk primitieve periode van de mensheid, waarin de mens zich zijn gedrag liet voorschrijven door niet bestaande bovennatuurlijke wezens? En dat de kinderen vriendelijk lachend dit aanhoren, en nauwelijks willen geloven dat dit waar is?
Onder bepaalde omstandigheden en in bepaalde regio’s lijkt de godsdienst zich met kracht te handhaven, is er nog niet een schijn van een aflopende
godsdienstperiode. Elders, onder andere omstandigheden, lijkt het zich opheffen van godsdienst al geruime tijd aan de gang. In Afrika en in China is nog primitieve voorouderverering te vinden. Klassiek godsgeloof vinden we in Afrika, het Midden Oosten en Zuid Amerika. De Islam leeft op en levert
ouderwetse godsdienstoorlogen en de radicale groepen beginnen alsnog een tegenkruistocht tegen het satanische Westen.
In China en Rusland is al heel lang een antigodsdienstige houding, blijkbaar doordat het marxisme er langdurig heeft huisgehouden. Nu schijnt er een opleving van religie te zijn.
In West Europa en Noord Amerika zijn grote groepen mensen die het steeds onbegrijpelijker gaan vinden dat mensen serieus nog in het bestaan van
bovenaardse wezens geloven die invloed zouden uitoefenen op de aarde. Steeds meer maatschappijen worden seculier, de overheden stellen zich neutraal op t.o.v. de godsdiensten. Ouderwets agressieve godsdiensten zie je daar nog weinig; misschien wat fundamentalisme in Amerika. Alternatieve godsdiensten, zoals een fundamenteel geloof in de vrije markt, laat ik nu even buiten beschouwing.
De ontwikkelingen van de godsdiensten loopt dus niet overal in de pas. Voorlopig ziet het er niet naar uit dat de wereld overal seculier wordt.
Er zijn mensen die denken dat in de genen niet alleen huidskleur, haartype, intelligentie en lichaamsvorm vastligt, maar ook gedrag, inclusief godsdienstig gedrag. Godsdienst zou erfelijk zijn. Maar hoe kan het dan dat zelfs zeer gelovig opgevoede mensen volkomen van god kunnen losraken? Waarom zou de ene mens niet buiten godsdienst kunnen en de ander wel?
Is godsdienstigheid wellicht ook gekoppeld aan regio, aan geografische factoren? Kan het zo diep in de cultuur gaan vastzitten? Zit het
zelfs in de genen? Hoe komt het dat in Afrika en in Islamitische landen vrijwel niemand zich een wereld zonder goden kan voorstellen?
Maar een cultuur kan veranderen en genen kunnen vervallen. Er zijn vast wel meer oude eigenschappen uit het genoom van de mensheid verdwenen. Ik denk ook dat de belangrijkste reden dat mensen gaan geloven te vinden is in het eenvoudige gegeven dat ze opgroeien in een omgeving waar iedereen dat geloof aanhangt.
Is het hoogmoedig om te denken dat sommige regio’s van de wereld een zeker primitief stadium voorbij zijn en andere niet?
Zeker tienduizend jaar nam het om van de mens een echte godenaanbidder te maken. Wie weet zal het nog eens tienduizend jaar duren voordat de mens dat stadium echt is gepasseerd.
Bij dezen moet ik nog even een misverstand uit de weg ruimen, of liever aangeven dat verschillende begrippen niet door elkaar gebruikt moeten worden. Ik denk ik dit verhaal vooral aan 'godsdiensten', niet te verwarren met 'geloven', of met religie.
Ik ben er nog niet uit hoe ik het begrip religie precies moet duiden, maar het lijkt me in elk geval ruimer dan godsdienst. Een religieuze mens hoeft niet per se godsdienstig te zijn. En iets geloven is een menselijke eigenschap, hoeft helemaal niet religieus of godsdienstig te zijn.
Wel koppel ik iets bovennatuurlijks, een bovenaards wezen, een transcendentie aan het begrip god. Ik weet niet of religie of geloven altijd iets met transcendentie te maken hebben, betwijfel dat zelfs.
Als er een mensensoort ontstaat die niet meer gevoelig is voor het bovennatuurlijke, is dat al begonnen bij mensen als Spinoza. Of al bij sommige oude Griekse filosofen. Onder invloed van de moderne wetenschappen komen er met name in West Europa steeds meer mensen die de godsdienst zien als een menselijk-evolutionaire strategie. Godsdienst is een menselijke reactie op angst, een menselijke behoefte aan troost en zingeving. Iemand blijft in god geloven zolang die iemand dat nodig heeft.
Waarschijnlijk zal een godsdienstloze mens pas echt kunnen beklijven als er veel minder lijden is, als alle mensen het beter hebben.