de superieure godsdienst
januari 2017
"De godsdienst is overwonnen door de wetenschap, maar tegen de verwachting in blijkt zij niet te verdwijnen.
Hoe 'dom' religie ook mag zijn, haar hardnekkigheid vormt een uitdaging aan ieder denken dat zichzelf serieus wil nemen."
Ger Groot, in TROUW van 30 augustus 2014
In de PKN schijnt een groep te zijn die sterk de dialoog met de Islam wenst, en een andere groep die vooral het verschil wil benadrukken.
Wat die PKN-lieden onder andere roepen is dat de tien geboden zo ongeveer overeenkomen met het gedachtengoed van de Islam. Maar wat zegt dat? De tien geboden zijn van de Joden, horen bij de Joodse godsdienst. De tien geboden zijn antieke geloofs- en leefregels. Uit de tijd dat men nog met het 'oog-om-oog en tand-om-tand'-principe werkte.
Ik heb de indruk dat dit principe de Islam nog volop beheerst.
In het Christendom is een nieuw en geheel eigen uitgangspunt overheersend, en wel dat van 'heb uw naaste lief'. Een overkoepelende leefregel die, zegt Jezus, de andere overbodig maakt. Daarmee is het Christendom een belangrijke fase verder gekomen in de culturele ontwikkeling van de mens. Daarmee is de weg geopend voor kritisch onderzoek van de heilige boeken, namelijk een trap omhoog van het niveau "de verhalen letterlijk nemen" naar "wat is precies de bedoeling van dit verhaal".
Het zich ontwikkelende Christendom neemt de mensheid mee naar een hoger niveau. Helaas zie je dat maar op weinig locaties in de wereld. Haast overal nog zie je het fundamentalistische geloven in een bovennatuurlijk wezen naar wie die mensen luisteren (via de bijbehorende predikers) en op wie ze hun verantwoordelijkheid afschuiven. Je vindt dit soort Christenen in groten getale in Amerika, in Afrika, en elders.
Zeer vergelijkbaar vind je fundamentalistische gelovigen in de Islamitische wereld. Van enig zelfstandig nadenken komt het nauwelijks.
En juist dat zelfstandig nadenken is de grote winst van de cultuurmenselijke evolutie van het menselijk ras, de laatste vijfhonderd jaar of langer.
Een nieuwe mensensoort heeft ontdekt dat de mens zelf bepalen kan, moet, wat de beste leefregels zijn. Zo is - niet bepaald dank zij de inspanning der godsdiensten - de doodstraf afgeschaft, de slavernij, kinderarbeid, vrouwenonderdrukking, en meer.
Waren vroeger de godsdiensten erop uit eenheid te krijgen in de menselijke moraal, nu proberen godsdiensten veelal te behouden wat ze hebben; ze vertonen een primitief karakter en gaan (wetenschappelijke) vooruitgang tegen.
Zolang iemand wat troost en warmte zoekt bij medegelovigen, niets aan de hand. Maar het wordt zo langzamerhand wel eens tijd dat we de bovennatuurlijke god in het museum zetten, in de afdeling achterhaalde ideeën. Mensen moeten nu toch eindelijk eens zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun gedrag, en niet langer die afschuiven op een zelf verzonnen nepwezen.
Een nieuwe mensheid moet toch prima in staat zijn - na de oerethiek, via de 'oog-om-oog' en via 'heb je naaste lief' nieuwe vormen te vinden voor gemeenschappelijk waarden en normen en daarbij nieuwe rituelen af te spreken.
Die discussie tussen de verschillende groepen PKN-lieden lijkt me grotendeels achterhaald, maar kan misschien de overgang naar een seculiere wereld helpen versnellen. Dat zou winst zijn.
Daan van Alten, januari 2017