Wereldtaal Engels
1996 Botswana
Regelmatig hoor ik mezelf praten tegen de studenten, de aanstaande leraren in het middelbaar onderwijs in Botswana, en dan beluister ik dat Engels. Hoe vaak betrap ik de Engelse taal niet op haar merkwaardige uitspraak! Ik geef het meteen toe: dat ik van nature moeite heb met het uitspreken van engels. Mijn eindlijst van de HBS vertoonde er geen voldoende voor. Toch verzeker ik de lezer dat daarmee de kous niet af is.
Er is iets met die taal, maar wat?
Iedere taal heeft wel wat, natuurlijk. Zo is de letter G in het Nederlands, en – heel onverwacht – ook in het Setswana van Botswana, echt een vanuit de achterkeel geschraapte wanklank. Andere talen hebben die klank wat gemakkelijker gemaakt. De letter U wordt door Nederlanders en Fransen herkend als in nu, uitspraak gelijk, betekenis verschillend, maar daar gaat het nu even niet om. In Portugal spreken ze het uit als noe, met overigens de Franse betekenis.
Elke taal heeft zo zijn eigenaardigheden bij het uitspreken van de lettercombinaties, maar toch: geen enkele taal maakt het zo te gek als het Engels. Als ik scheikunde behandel in de les, kunt u mij horen praten over mietailieteen; dan bedoel ik metylethaan; of naitreet, waarmee ik nitraat wil zeggen.
Het is toch verdorie te gek voor woorden dat werkelijk alle klinkers bij die Engelsen door elkaar gehusseld worden. Dat een U hier en daar oe wordt, een kniesoor die daarop let. Maar een Engelsman zet er pontificaal een j voor en zegt kjoer waar hij kuur bedoelt. Van de A maakt ie een E, van de E een I en van de I een AI. En heus, hij denkt serieus dat hij het goed doet en dat de rest van de wereld fout zit.
Beperken zich hun afwijkingen tot de klinkers? O nee. De rollende, dan wel gebrouwde R kunnen ze niet over de tong krijgen. Halverwege blijven ze steken. De K hebben ze voor het gemak maar helemaal afgeschaft of in elk geval, waar die nog wordt geschreven, glashard genegeerd. Waar je knie bedoelt en knee schrijft, zeggen ze nie. En als je een Engelsman nait hoort zeggen, weet je nooit of het met K dan wel zonder moet. Hé man, is het de ridder of de nacht?
Iets dergelijks is met de G aan de hand. 'Ik weeg' wordt Ai wee. Nou, dat is bij ons heel iets anders. Wat moet dat voorstellen die 'ai' en al schrijven ze dan aan het eind nog wel de g, uitspreken, ho maar. Denk ook even terug aan het reeds genoemde nait. Er zit wis en waarachtig de G van nacht en knecht in dat woord.
Zoals de Engelsen hun taal uitspreken is een raadsel dat me al langer bezig houdt.
Maar onlangs werd dan toch ten langen leste mijn raadsel heel bekwaam opgelost, toen ik bij toeval een ontmoeting had met professor dr. Alsvanouds, van de universiteit van Harderwijk, u allen waarschijnlijk welbekend van de Televisie. Ik heb hem mijn probleem voorgelegd en hij begreep meteen wat ik bedoelde. Hij beloofde mij de vraag in behandeling te nemen. Korte tijd later verscheen hij wederom op TV met een nieuwe aflevering van zijn populaire programma "Wist u dat ....... ?"
Zijn thema was: De achtergrond van taalveranderingen.
Ik ging er meteen voor rechtop zitten, toen hij, met z'n pluizige professorskop, zijn betoog begon:
"Beste mensen, mijn overovergrootvader, Karel Alsvanouds was indertijd ook een vooraanstaand man van de hogere wetenschappen in Harderwijk. Helaas wist ie dat een beetje te goed van zichzelf en kreeg hij de neiging om zich van het gewone volk te willen onderscheiden.
Je zou zeggen: man, is die geleerdheid je niet genoeg? Nee, het was hem naar de kop gestegen. Hij wou zich van het plebs onderscheiden in zijn taalgebruik. Hij begon zich bijvoorbeeld voor te stellen als: Kaeral Aelsvenouds. D'r waren wat mensen uit zijn kring die dat overnamen, maar het beklijfde toch niet, zoals je aan zijn nakomelingen wel kunt horen. Er is uiteindelijk in onze familie geen een die bekakt praat. Bekakt ja, zo werd het genoemd door het volk. Men vond het onbeheurlijk
“Man, praat toch niet zo bekakt. Doe gewoon, dan doe je al gek genoeg.”
Bij Nederlanders gaat zoiets niet. Maar de Engelsen, beste mensen, das een ander slag volk. Er gebeurde daar net zoiets: De deftige mensen begonnen Emen te zeggen in plaats van Amen. En denk je dat het volk toen zei: doe niet zo bekakt, haal die aardappel uit je mond? Welnee! Het engelse volk dacht meteen: Ook doen. Dan behoren we bij die hogere stand, althans dat denken anderen dan.
Als je je oor te luisteren legt in oude volkswijken van Londen, of je gaat naar Schotland, waar het volk net even anders is, dan hoor je nog hoe het geweest is. Daar rolt de R nog; daar ben je nog een perrson en geen phu'sn.
Toen de hoge standen merkten dat ook het gewone volk Emen ging zeggen, konden ze niet anders natuurlijk dan nieuwe klanken uitvinden, steeds moeilijker en ingewikkelder. Ze lieten letters weg, ze gooiden de klinkers door elkaar. Een enkele keer veranderden ze zelfs de schrijftaal. Maar helaas, met de nodige vertraging weliswaar, het volk volgde. Er werden, en worden nog steeds, cursussen gegeven om dat hoge Engels onder de ‘niie’ te krijgen; men noemt het Oxford-Engels of Thetsjer-Engels. Daarmee heb je meteen een ander voorbeeld van de wanhopige pogingen: de H invoeren na een T, maar die niet te schrijven, terwijl je hem wel uitspreekt. Je schrijft ‘tea’, maar de deftige mens zegt ‘thiee’.
In ons land is dit verschijnsel beperkt gebleven tot een beperkt groepje mensen die er in geslaagd zijn zich inderdaad te onderscheiden van het volk, zoals leden van het koninklijk huis of mijn hooggeleerde overovergrootvader. Het volk van Nederland betitelt hen met gemoedelijke spot als: bekakt. Maar niemand zit daar mee, er is nauwelijks iemand die dat gaat nadoen.
Bij Engelsen ligt dat dus geheel anders, beste mensen. En dat mag natuurlijk best, maar moet uitgerekend zoiets dan wereldtaal worden?
Ik sluit af met een voorspelling, beste kijkers: Ook al wordt het Engels overal ingevoerd, de bekaktheid zal er af gaan, want niet de hele wereldbevolking is Engels. Tot de volgende keer."
Vooral die laatste woorden waren een hele troost voor mij. Wie weet komt het ooit nog eens zover dat we weliswaar Engels spreken "all over the world" (ol ove' de wu'lt), maar dat we zo'n zinnetje mogen uitspreken zoals het staat geschreven.